İktisat Tarihi Ders Notları

[yucel_beyoglu]

İktisat Tarihi Ders Notları

--------------------------------------------------------------------------------

İktisat tarihinin gelişimi 1840 yılından itibaren Tarihçi okulun çalışmalarına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Bu gelişmelerden önce iktisat tarihinin başlangıcı ile ilgili iki iki temel tarih vardır.
Bunlar; 1- Adam Smith in Milletlerin Zenginliği kitabının yayın tarihi olan 1776. 2- ABD de Sir William J. Ashley için Harverd Üniversitesinde ilk kez kurulan iktisat tarihi kürsüsünün yıldır. (1892)
Tarihçi okulu klasik iktisada tepki olarak doğmuştur.tarihçi okulun klasik okulu klasik okula iki konuda itiraz etmiştir. Bunlar;

Klasik okul                                                                                                                                                                       Tarihçi okul
İktidisadi davranış kuralları fiziki kanunlar gibi evrenseldir.                                    İktisadi davranış kuralları toplumsal gelişime göre farklılık gösterir.
Klasikler tümdengelim metoduna dayanır ve iktisadı soyut bir birim olarak inceler.          Gözleme dayanır ve tümevarım metodu ile çalışmalarını yapar.

Tarihçilerin iktisat tarihine bakışı;
John Clapham G. Unwin N.S.B Gras Sir John Hicks Eli Heckser
İktisat tarihi; geçmişin sosyal kurumlarının ekonomik yönlerini araştıran bir bilimdir. Yazılı tarih boyunca insanoğlunun içinde bulunduğu iktisadi şartları araştıran bir bilimdir İktisadi olayları kronolojik olarak sıralayan ve bu olaylar arasında ilişkileri ortaya çıkaran bir bilimdir İktisat tarihi geçmiş çağların uygulamalı iktisadıdır İktisat tarihinin amacı ; Kıt kaynakların çağlar boyunca nasıl kullanıldığını ve bu alandaki değişmelerin insan hayatını ve toplumları nasıl etkilediğidir.

İktisat tarihinin temel görevi ekonomilerin performansında( iktisatçıların tipik ilgi alanlarını teşkil eden problemlerinde) ve yapılarında ( ekonominin performansını tayin eden bazı karakteristik özelliklerinde ) zaman içinde meydana gelen önemli değişiklikleri açıklamaktır ( bilgi verme içeriği yüksek ve anlaşılır bir teori kurma ve bu teorinin yaşanabilirliğini önceden kabul etmektir).

Tarım İnkılabı; M.Ö 8000 yılında ortaya çıktı ve avcılık ile toplayıcılık ile uğraşan insan gruplarını çiftçi ve çoban toplumlarına dönüştürmüştür.

Tarım, dünyada farklı bölgelerde farklı zamanlarda ortaya çıkmıştır. Yerleşik tarım ilk kez Ortadoğu’da ortaya çıkmıştır.


GORDON CHİLDE TEORİSİ ROBERT J.BRAİDWOOD ÇEKİRDEK ALAN TEORİSİ LEWİS R BİNFORD TEORİS
Bu teori iklim kötüleşmesi sonucu ortaya çıkan çevre değişimini esas alır. Son buz çağındaki iklim kötüleşmesi Yakındoğu ve Kuzey Afrika’yı kuraklaştırdı. Bu durumda insanlar mevcut sahalar ve su kaynakları etrafında toplanarak daha yakın bir temas içine girdiler İnsanın doğal çevresindeki hayvan ve bitkileri daha iyi tanımasını sağlayan kültürel gelişimlerin tarım inkılabına yola çığını söyler. Çekirdek alan ; evcilleştirmeye hazır bir çok vahşi hayvanın ve yetiştirmeye uygun çok sayıda bitkinin bulunduğu, tarıma elverişli çevredir. Hareket noktası nüfus artışıdır.göçlerle meydana gelen nüfus yığılmaları doğal kaynaklar üzerinde baskı meydana getirmiştir.
EKSİKLİKLERİ
1. Bu değişimin önceki iklim değişimlerinde neden ortaya çıkmadığını açıklayamamıştır.
Meteorolojik çalışmalar iklim değişikliği ile tarımın ortaya çıkışı arasındaki paralelliği açıklayamamıştır. EKSİKLİKLERİ
1. tarımın doğuşu için bilginin gerekli bir şart olmasına rağmen yeteri olmadığını görememiştir.
EKSİKLİKLERİ
2. nüfus artışını açıklayacak bir nüfus teorisi ortaya koyamamıştır.



TARIM İNKILABININ SONUÇLARI


 nüfus arttı
 insanların yerleştikleri yerler genişledi
 tarım hakim ekonomik faaliyet haline geldi yerleşik
 hayat göçebeliğin yerini aldı
 bronz çağın yerini demir çağ aldı
 ticaret gelişti ve genişledi
 şehirler ilk kez gelişti
 komünal mülkiyet tipi doğdu
 ilk kez siyasi bir organizasyon olarak devlet

doğdu

ÜNİTE 2
İLKÇA? EKONOMİLERİ

Mezopotamya
m.ö 6000 ila 3000 yılları arasında ortaya çıkan en önemli teknik gelişmeler ; Yazının İcadı, Bakırın Eritilmesi Ve Dökülmesi, Hayvan Gücünün Saban Ve Tekerlekli Araçlara Koşulması, Yelkenli Gemilerin Bulunması, Çömlekçi Tekerleğinin Bulunmasıdır. Bu gelişmelerle neolitik köyün basit organizasyonu ilk şehirlerin sosyal hiyerarşisine dönüştü. Bazı sosyal sınıflar ortaya çıktı.Mezopotamya da ticaret kolonileri oluşturulmuştu ve uzak mesafeli ticarette hayati bir rol oynuyordu. Maden kereste ve hammadde ithal ediyorlardı. Sümerler.

Mısır
Sümer şehrinin kurulduğu dönemlerde Nil Nehrinin aşağı kıyısında şehirleşmeyi bilen bir topluluk yaşamaktaydı. Aynı dönemde aynı gelişmeleri yaşamalarına rağmen bazı farklılıkları vardı Mezopotamya ile. Bu farkların en önemlisi Mısır aşılmaz çöllerle istilalara karşı korunmasıdır. Mezopotamya da topraklar özel mülkiyet altındayken Mısır D firavun Tüm Mısır ın sahibiydi. Ekonomik hayat Mısır da merkezi kontrol altındaydı. Üretim bürokrasi tarafından planlanıyordu.

Yunan Ekonomisi
Ana ulaşım yolu denizdi. Toprakların dağınık olması denizciğin gelişmesini sağlamakla beraber bağımsız şehir devletlerinin oluşumunu desteklemiştir. Bu dönemde nüfus hızla artmış ve toprak kıtlığı en büyük sorun haline gelmiştir.bu kıtlık insanları ticarete ve sanayiye yöneltmiştir. Lidyalılardan öğrenilen para ticarette büyük bir kolaylık sağlamıştır. Gümüş paralar,yunan şehirlerinde Pazar ekonomisi ve ihtisaslaşmaya teşvik etmiştir. Toprakların büyük bölümü zeytincilik ve bağcılık için ayrıldı. Daha sonraki yıllarda bağcılık ve zeytincilik tipi tarım Akdeniz’in büyük bir bölümüne yayıldı. Pazar için zeytin yağı ve şarap üreten bölgelerle tahıl fazlası olan bölgeler arasındaki değişim klasik dünyanın ekonomik tekelini oluşturdu.
M.Ö 5 yy da Atinalıların, Persleri yenmesiyle beraber Atina'nın altın çağı başladı ve tüm yunan dünyasına hükmeder hale geldi.Atina parası, uluslararası bir ödeme aracı oldu. Bunların en büyük nedeni de Atina’nın üretim faktörleri üzerinde etkin bir mülkiyet hakkı sistemi kurmayı ve buna uygun bir hukuk sitemi geliştirmesidir.
Helenistik çağda en göze çarpan üretim ve bölüşüm üzerine Doğu'ya özgü devlet kontrolu uygulamasının benimsenmesidir.zeytin yağ ve şarap ihracı karşısında buğday ve hammadde alımı şeklinde olan yunan ticareti Helen şerhlerinde de devam etti

Roma İmparatorluğunun Ekonomisi

Roma imparatorluğu aristokratik bir karaktere sahipti. Yani başta kral ve yönetimi elinde bulunduran askeri partici zümresi ile küçük toprak sahipleri olan pleb sınıfından meydana gelir.

Gelişme döneminde roma ekonomisi:

NUFUS 2.yy en yüksek düzeye ulaştı.imparatorluğun son dönemlerinde doğum oranı az ölüm oranı çoktu. Ve ortalama yaşama süresi düşüktü. Nüfusun büyük çoğunluğu kırsal bölgede yaşıyorlardı ve tarımla uğraşıyorlardı. Gelirler geçimlik düzeydeydi
TARIM Roma teknik açıdan tarımda geriydi. Son dönemlerde imparatorluk iş gücü kıtlığı çekmeye başlamıştı. Zamanla toprak sahipleri veya kiracılar toprağı ekmeyi bıraktılar çünkü savaşlara katılıyorlardı.tarımdan vazgeçilen alanlar zenginler iş gücünün tamamını kölelerden sağladığı ve kar amacı güden çiftliklerine yani latifundialarına kattılar. Ağır vergilerde çiftçilerin ekim yapmasını engelliyordu.
ŞEHİRLER Roma imparatorluğu bir şehir imparatorluğuydu.
 Mahalli yönetim merkezleriydi
 Kırsal çevrenin ürünlerini sattığı bir pazardı
 Bazıları askeri fonksiyon taşıyordu
 En büyükler hariç tüm şehirlerde en önemli ekonomik faaliyet tarımdı
 İmalat ve ticaret fonksiyonları sınırlı kalmıştı.
TİCARET Geçimlik ekonomisi yüzünden ticaret hacminin doğmamıştır. Geçimlik ekonomisi öz tüketim için yapılan yaşam standartlarının ötesini karşılamayan marjinal prodüktivitenin çok düşük olduğu bir ekonomidir. Ticaret genelde zengin kesimin ve ordunun ihtiyaçlarını karşılamasına yönelikti. Roma gelişmiş ticarete aracılık edecek istikrarlı ve sağlam bir para düzeni kurmuştu.
İMALAT FAALİYETLERİ Taş ocağı işletmeciliği önemli sanayi dalıydı ve madencilik de vardı. En önemli maden kaynağı ispanya ve Alplerdeydi. Çanak çömlek sanayinde de gelişmişlerdi. Dokuma sanayi.

Doğu eyaletleri mamul mal üretici bölgelerdi.
Batı eyaletleri hammadde yetiştirici bölgelerdi.
Aynı dal meslekten olan esnaf gruplarının oluşturdukları localara Collegia deniliyordu.
Roma sinai teknoloji alanında hareketsiz kalmıştır. Sanat alanında çok büyüdü fakat ekonomik alanda bir büyüme geliştiremediler.

Roma imparatorluğunun gerileme ve çökmesi

 Harcamalar arttı;vergi ihtiyacı arttı fakat vergi kaynağı azaldı Bunlar siyasi istikrarsızlık ve sınırdaki güvensizliklere neden olan başlıca problemlerdir.
 Kıtlık ve salgın arttı
 İşgücü kıtlığı başladı
 Şehir sanayilerinin üretimi azaldı.

Bu durumda yeni tedbirle aldılar ve bu tedbirler şartları daha zorlaştırdı. Bu tedbirler.


 Vergiler ağırlaştırıldı
 Paranın değeri sürekli düşürüldü
 Fiyatlar ve ücretler üzerine kontrol getirilmeye çalışıldı
 Vergiler ürün veya hizmet şeklinde toplanmaya başlandı
 Hukuki çerçeveye geniş müdahale yapıldı
 Mesleki özgürlük kısıtlandı
 Çiftçiyi toprağa bağlayıcı tedbirler alındı. Kolonluk sistemi gibi.
 Kolonların evlilik hakları kısıtlandı






ÜNİTE 3
ERKEN ORTAÇA?DA AVRUPA

Orta Çağın Ekonomik Dönemleri

 Karanlık Çağ Veya Erken Çağ (476-1000 Yılları Arası)
 İleri Orta Çağ (1000 yıllarından 14 yy başların kadar)
 Geç Orta Çağ (14. ve 15. yy lar)

ERKEN ORTAÇA?

Batı roma yıkılınca Avrupa yaklaşık 1000 yıllık bir siyasi kargaşa dönemine girdi. Avrupa çeşitli güçler tarafından istilaya uğradı.
İlk istila Cermenler aşireti tarafından oldu.ikinci istila hareketi Müslümanlar tarafından gerçekleştirildi. Bu iki istila Avrupa üzerinde olumlu bir etki yaratmıştır. Bu etki iktisadi ve kültürel bir birlik doğmasıdır. Üçüncü istila Macarlar ve Venedikliler tarafından gerçekleştirildi. 3 istila ile Avrupa’da büyük bir kırım ve yağmalama oldu.
Avrupa tüm bu istilalara karşı savunma sistemi olarak feodalizmi geliştirdi. Feodalizm ; büyük arazilere sahip lord yada senyör denilen kişilere koruma adalet karşılığında mal ve hizmet üreten kölelerle serfler ve hür köylülüklerin alt tabakasını meydana getirdiği dikey olarak örgütlenmiş siyasi iktisadi ve sosyal bir organizasyondur.

Lord
Serf
Angarya
Rezerv

TİCARET
Bazı bilim adamlarına göre Cermen istilasıyla beraber 5.yy2da Akdenizin iki ucundaki büyük ticaret sona ermişti.bu görüşe itiraz eden 2 bilim adamı vardı.

Alfons Dopsch; Cermen istilacılar barbar değildir ve Romalıların ticari hayatını bir miras olarak korudukları için medeni olduklarını savundu
Henri Pirene; Cermenlerin Romanın son dönemindeki ticareti sürdürdüklerini savunmuştur. Akdeniz ticaretinin kesilmesi Cermenlerin istilası ile değil 7 yy daki Müslümanların istilası ile olduğunu iddia etmiştir.
Bu teze ise bir çok itiraz yapıldı. Bunlar
Robert S.Lopez; Müslümanların ilerlemesiyle ticaret kesilmedi.sadece Bizans parası bu bölgede dolaşmaz duruma geldi.
F.Vercauteren; her ticari gerilememenin yol açtığı kayıp başka ticari bağların gelişmesiyle giderilmiştir diyerek yapılan istilaların ticari ilerlemeyi durdurduğunu yalanlamıştır.

ÜNİTE 4
ORTAÇA? AVRUPASI: İLERİ ORTAÇA?

Avrupa’da Siyasi İstikrarın Sağlanması

10.yy da Avrupa fakir ve iptidai idi. Kendi kendine yeten kırsal malikanelerden oluşuyordu. Bu durum ticaretin azalmış olmasından kaynaklanmıştır. Bu dönemde eğitim ticaret ve üretim en az seviyeye inmişti. Sosyal yapıda din adamları savaşçılar ve işçiler vardı. Kuvvet ve inanç yüksek düzeyde olduğu için en önemli meslekler savaşçı yada din adamlığıydı.
10. yy ortalarına doğru Viking,Macar ve Müslüman akımlarının azalmaya başladı ve Avrupa da hızlı bir değişim başladı. Liman şehirleri kendini savunacak deniz gücüne kavuştular.Müslümanlarla başlaya ticaret düşmanlığı azalttı Akdeniz engel olmaktan çıktı.
Bu dönem (10.yy ortaları) Avrupa’nın toparlanma dönemi oldu. Bu toparlanmadaki en önemli faktör de Ortaçağ Devletler Sisteminin ortaya çıkışıydı.küçük siyasi birlikler sayesinde siyasi istikrar tekrar sağlandı. Siyasi istikrarın sağlanmasıyla birlikte Avrupa dışa karşı saldırgan bi politikaya başladı.(haçlı seferleri)

Güneybatıda İber yarım adası Araplardan 13.yy kadar tamamen ele geçirmişlerdir. Güneyde Normanlar, Sicilya’da Arap egemenliğine son verdi. Güneydoğuda 11.yy ile 13.yy kadar orta doğuda Hıristiyan hükümdarlığı kuruldu. Doğu Avrupa da almanlar doğuya doğru ilerlediler.

Bu genişleme süreci 1300 yılına kadar sürdü.

Ekonomik Büyüme
11. yy dan itibaren Avrupa için dinamik bir genişleme dönemidir.bu yüksek dinamizmi açıklayan görüşler vardır. Bunlar;
Hanri Prirenne’e göre bu dönemdeki genişleme dış bir faktör etkisiyle olan bi genişlemedir. Haçlı seferleriyle Akdeniz’in ticarete yeniden açılması ve Avrupa’nın Bizans ve İslam dünyası ile ticari ilişkiye girmesi dış faktörlerdendir.
Bu görüşün tezini reddeden bir grup tarihçi ise gelişmenin Avrupa Toplumun iç bünyesinden doğan faktörlere dayandırmıştır.

Nüfus
10.yy dan 14. yy kadar nüfus yavaş ve dikkatli ilerledi. 1348 yılında büyük salgın 25 milyon kişiye hayatını kaybettirdi. Ortaçağ Avrupa sı nüfusu yüksek doğum oranlı ve yüksek ölüm oranlı bir özelliğe sahiptir.nüfusun düşük kalması büyümesi için Asya’daki şiddetli nüfus artışı gibi engel olmamıştır.

Şehirlerin Doğuşu ve Büyümesi
Orta çağda şehir nüfusu kırsal kesimden yapılan göçlerle oluştu. Göçe rağmen orta çağ nüfusu azdı. Şehirlerde ekonomik ve sosyal başarı olduğuna inanıp kırsal kesimlerden hızla geliyorlardı. Şehirlerin doğmasının en önemli siyasal sonucu feodal olmayan bir yönetim tarzının ortaya çıkmasıdır. Yeni ticaret hukuku kuralı geliştirdiler.
Feodal dünyada tipik olarak dikey bir düzenleme varken şehirler arasında işbirliği ve karakterize edilmiş bir düzenleme vardı.
Şehirlerin oluşumu yeni ve modern Avrupa’nın temelini oluşturdu.

Teknolojik Yenilikler
6.ve 11. yy ortaya çıkan teknolojik yenilikler tarıma yönelikti.
Ağır saban
 yoğun ve sert toprağı tarıma elverişli hale getirdi
 insan emeğinden avantaj sağlama
 toparların uzun çizgiler halinde sürülmesine olanak sağlaması gibi faydaları vardır

Üçlü tarla rotasyonu
 Farklı mevsimlerde değişik ürünler ekilmesi ve kötü hasata sigorta
 Sürüm işleminin yıl içinde düzenli dağılması
 İlkbahardaki baklagil üretiminin toprağı kışa verimli hale getirmesi
Çivili at nalı
Böylece Avrupa’da at besleme yaygınlaştı


Diğer bir yenilikte su ve rüzgar değirmenlerinin yaygınlaşması oldu. Bu değirmenlerin yaygın kullanımı sanayi inkılabının habercisi oldu. Böylece imalat sanayinde de yenilikler ortaya çıktı

İmalat sektöründeki bazı yenilikler


 10.yy ortalarında dikey tezgah (flandra’da tarafından ). Üretim kalitesi yükseldi
 13.yy lın 2. yarısı çıkrık ve gözlük
 14.yy başında ilk saatler ateşli toplar ve kanallar için kapama sistemi
 ortaçağ sonlarında gemicilik araçlarında ve gemi tasarımında gelişmeler
 15.yy da tam yelkenli gemiler inşa edildi
 15.yy da matba icat edildi


Batıdaki teknik gelişmeler pek çok üretim sektöründe büyük prodüktivite artışına neden oldu ve insanların mekaniğe ilgisi arttı.